Građevina pod svodovima i bazilika u Niškoj tvrđavi jedna je od arheoloških lokaliteta i jedinstvena prostorna ambijentalna celina na centralnom platou antičkog carskog Naisa (današnjeg Niša).

Naime radi se o javnom, reprezentativnom delu antičkog grada, sa svim osobinama koje odlikuje kasnoantičku – tetrahijsku arhitekturu.

Razvoj antičkog Naisa (današnjeg Niša) započet je s kraja 1. veka p. n. e., prvo kao vojno utvrđenje na desnoj obali Nišave (na prostoru na kome su u 18. veku Osmanlije sazidale nišku Tvrđavu i Gradskom polju severno od tvrđave).

Prošetajte ulicom antičkog Niša

Arheološka istraživanja na ovom lokalitetu, u Niškoj tvrđavi, koja su vršena od 1982. do 1985. godine, prvi put su otkrila materijalne ostatke ove antičke ulice i njenih građevina.

Arheološki nalazi proistekli iz ovih istraživanja ukazuju da je kompleks građevina na centralnom platou mogao biti izgrađeni u prvim decenijama 4. veka, i da se može dovesti u vezu sa rekonstrukcijom grada izvedenom u Konstantinovo vreme.

Građevina pod svodovima, bazilika i ulica čine jedinstven prostorni ansambl na centralnom platou antičkog carskog Niša.

Reč je o javnom, reprezentativnom delu antičkog grada, sa svim osobinama koje odlikuje kasnoantičku – tetrahijsku arhitekturu.

Objekat pod svodovima, pozicioniran u centralnom delu Tvrđave, je kompleks građevina veličine 22 x 31 metar. To su četiri veće prostorije presvedene poluobličastim svodom zidanih od opeke.

U podužnom pravcu sve su međusobno povezane uskim presvedenim koridorom. Pravac je sever – jug, upravno na pravac popločane ulice i trobrodne bazilike uz nju.

Trobrodna bazilika je smeštena između ulice i objekta sa svodovima. Dekorisana je mozaicima, freskama, kao i stubovima sa kompozitnim kapitelima.

Antička ulica ima zapadni produžetak u pravcu severozapad – jugozapad. Ulica je popločana kamenim pločama većih dimenzija nepravilnog četvorougaonog oblika.

Na južnoj strani ulice sačuvan je uzdignuti ivičnjak, formiran od sedam kamenih greda, postavljenih jedna uz drugu.

Po osovini ulice je dublji kanal, ozidan od kamena i opeke, širine 60 cm.

Uži, bočni kanal, od opeke, prikupljao je atmosfersku i drugu vodu i preko kamenog slivnika uz ivičnjak odvodio u glavnu odvodni kanal.

Sa južne strane ulice sačuvana su dva stupca portika, zidana od celih i fragmentovanih opeka, dok je sa severne strane neizgrađen prostor.

Zidani stupci portika nižu se paralelno sa ulicom, dok je unutrašnji zid podignut za oko 30 cm od nivoa ulice.

Zbog svog istorijskog i arheološkog značaja lokalitet je proglašen, 23. decembra 1982. godine, za “Kulturno dobro od velikog značaja“.